El LXXX Premio Pérez Lugín, para Suso Martínez López

Alejandro Pérez Lugín. / Mundiario
Alejandro Pérez Lugín. / Mundiario
La periodista Marta Otero Mayán fue galardonada con un accésit de este premio que concede en A Coruña la Asociación de la Prensa.
El LXXX Premio Pérez Lugín, para Suso Martínez López

Suso Martínez López es el ganador del LXXX Premio Pérez Lugín, que este año llevaba por lema “Periodismo y vida universitaria: la canallesca más allá de la ‘Casa de la Troya’”. La periodista Marta Otero Mayán fue galardonada con un accésit de este premio que concede en A Coruña la Asociación de la Prensa.

Se cumplen, pues, 80 ediciones de uno de los premios periodísticos más veteranos de cuantos se convocan en España, dedicado al escritor y periodista que le da nombre, Alejandro Pérez Lugín, en el 150 aniversario de su nacimiento. El galardón está dotado con tres mil euros.

El tema elegido este año pretendía rendir homenaje a los pioneros del periodismo de calle, en especial a la vida y obra de Alejandro Pérez Lugín, creador de La Casa de la Troya, en donde se recogen las andanzas y tribulaciones de diversos personajes durante su vida universitaria en Santiago.

Suso Martínez presentó el texto titulado “Aqueles homes bigotudos do século XIX”, bajo el seudónimo de Chevalier de Pas, en el que realiza un recorrido por aquella ciudad de A Coruña de finales del XIX, con la Belle Epoque, Casás y la carrilana a Santiago como personajes principales. A su vez, Marta Otero Mayán ​ presentó el texto titulado “Compostela: aquella, la nuestra”, bajo el seudónimo de Moncha Lozano.

El ganador, Suso Martínezm, que nació en Suiza hace 43 años, con orígenes en Viveiro y Ortegal, es licenciado en Geografía e Historia y Derecho por la Universidade de Santiago. Es actor y guía de turismo en A Coruña. Ha escrito varias publicaciones sobre la historia y el patrimonio de la ciudad y colabora desde hace años en diversos medios de comunicación, entre ellos Televisión de Galicia y la Radio Galega. @mundiario

O ARTIGO PREMIADO

Aqueles homes bigotudos do século XIX

Suso Martínez López

La Casa de la Troya é a marabilloso rito de iniciación á vida, lonxe do control paterno, daqueles adolescentes bigotudos do século XIX, que logo serán os protagonistas do estado liberal e pais de fillos do século XX revolucionario, anarquistas e nacionalistas. Lugín métese na pel do madrileño protagonista, o estudiante Gerardo Roquer, castigado polo seu pai a ir á universidade más alejada del reino, seguindo a novísima nomenclatura do règime administrative do novísimo estado liberal no cal estos derradeiros homes bigotudos do século XIX triunfan. Curros, para quen fixo o gran Asorey o outeiro do xardín coruñés, chamounos caciques.

O madrileño ten que vir á isabelina Coruña, onde comeza a novela, pois o tren que mandara facer don Aureliano Linares Rivas non chegaba á levítica e carlista Compostela. Gerardo esquece Madrid logo de ver aquela cidade cascarilleira que se divirte, os Cantóns rebulgueiros de 1888, a torre que parece que cae no oceano e a soleada rúa de San Andrés.

A Coruña na que pasea o madrileño 24 horas antes de tomar a carrilana para Santiago é a cidade dos mitos de Juana de Vega e Rosalía, xa mortas, donas da asociación de Beneficiencia. Emilia Pardo Bazán era unha unha madura aristócrata que aínda non publicara e veraneaba entre as Torres de Meirás e a rúa Tabernas. Era a Coruña de don Eusebio da Guarda, que traería dous anos despois á súa escola ao catedrático andaluz José Ruíz e ao fillo Pablo Ruíz Picasso. Faltaban poucos anos para que se erguera o famoso Obelisco con catro esferas que marcaban as horas local e a de Madrid, diferentes no tempo de Lugín, e moi preto de onde hoxe se atopa, na Rúa Nova, o estudiante colleu a carrilana tirada por seis cabalos que o levaría á Rúa Nova de Santiago, logo dunha viaxe de sete horas. Nela viaxaban duas Hermanas de la Caridad, que nese tempo atenden aos doentes no Hospital da Caridade, e estudiantes veteranos entre os que se atopa un seminarista, ávidos de comenzar a temporada de troula en Compostela. Tiveron tempo de parar no Mesón do Vento onde se produce o robo con fuerza dos chourizos polo grupo de mangallóns. É a descuberta por parte do madrileño do rito da estudiantina. Dous dos compañeiros viaxeiros son os troyanos coruñeses, Manolito Casás e Alejandro Barreiro. 

Manuel Casás, aquel que vestía "un jubón azul y tenía una novia en la Senra", será o mítico alcalde da Coruña da Belle Epoque, do rañaceos do Banco Pastor, dos pazos de Xustiza, do Banco de España e Municipal da Praza María Pita. Casás tamén inaugura o megalito a Concepción Arenal nos xardíns; e como presidente da Real Academia Galega a fermosa placa modernista adicada a Lugín que hoxe pode verse na fachada da Casa de la Troya. Unha auténtica estrela da cidade este "alcalde jardinero", para quen foi creada a distinción de Fillo Predilecto da Cidade da Coruña.

O outro troyano coruñés, trobador da noite compostelá, é Alejandro Barreiro. Avogado que finalmente se adicará ao xornalismo descubrindo ao escandalizado gran público (que gostaba de "La Casa de la Troya") a boda sen home, de Elisa e Marcela, fillas daqueles homes bigotudos do século XIX.

Na pensión compostelá rexentada por dona Generosa Carollo, viúva dun carabineiro, os troyanos exercen o rito da liberdade estudiantina en Santiago. A troula, os bistés con ostras da Casa das Crechas, as jaseosas e as cuncas do Ribeiro, as timbas na pensión, os pasteis de dona Blanca, as trasnadas e a aventura de non caer nas máns do cabo dos villeus, no presidio da Falcona. As rondas ás mozas cós compañeiros da tuna. E viven o final feliz da historia, o casamento do madrileño con Carmiña. O casamento representa  asentar a cabeza, o final da boa vida e da troula para estes adolescentes bigotudos do XIX. O estudiante Barcala resúmeo ben: "...porque nunca más, ¡ay, amigos! seremos estudiantes...". 

Naquel curso eterno da novela, 1888-1889, era tamén estudiante da universidade compostelá Valle Inclán, outro canalla e bohemio, icona da visión deformada da realidade, do esperpento. O seu Max Estrella de Las luces de Bohemia é Alejandro Sawa. Un irmán de Alejandro, Miguel Sawa, será en 1906 director executivo do xornal La Voz de Galicia con sede na Casa Tubía en Porta Real. Sawa, unha das derradeiras fichaxes do fundador Juan Fernández Latorre, comezará a escribir no xornal crónicas daquel fato de rapaces da Sala Calvet que xa non practicaban a troula e sí o novedoso sport, o remo no Orzán e o foot-ball no campo de Riazor. 

Na Casa de la Troya dos mozos do XIX non hai sitio na troula e na aventura para as mulleres. Pero os fillos daqueles homes bigotudos do XIX rompen os gustos da estética do gran público e prenden con forza a chama do rompimento do século XX, que terá na cidade da Coruña un faro para toda a España republicana ata a calamidade do Golpe fascista de 1936. As Irmandades da Fala de Vilar Ponte e o Teatro Rosalía de Castro, a Real Academia Galega e o Círculo de Artesáns, os anarquistas de Montealto e as mulleres que falan de política, conducen autos como Herminia  Feijóo ou paran balóns imposibles na portería do campo de Riazor como Irene González.

Comentarios